Son yıllarda sosyal medya (facebook, twitter, instagram, tiktok vb.) uygulamalarının kullanımının yaygınlaşması ve hayatın her alanına sirayet etmesiyle birlikte, insanların birçoğu burada birbirleriyle etkileşim kurmaktadır. Hal böyleyken hakaret, tehdit vb. suçlar da gerçek hayattan ziyade sosyal medya uygulamaları aracılığıyla daha fazla işlenmeye başlamıştır. Sosyal medyada hakaret suç mu sorusunun cevabı elbette evet olacaktır. Hakaretin ne şekilde yapıldığının suç oluşturması için bir önemi yoktur. Cezanın miktarı, suçun ispatı ve nevi açısından bu durumların ayrı ayrı önemi olabilmektedir.
Hakaret suçu TCK m. 125’te belirtilmiştir:
“Madde 125:
(1) Bir kimseye onur, şeref ve saygınlığını rencide edebilecek nitelikte somut bir fiil veya olgu isnat eden (…) veya sövmek suretiyle bir kimsenin onur, şeref ve saygınlığına saldıran kişi, üç aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır. Mağdurun gıyabında hakaretin cezalandırılabilmesi için fiilin en az üç kişiyle ihtilat ederek işlenmesi gerekir.
(2) Fiilin, mağduru muhatap alan sesli, yazılı veya görüntülü bir iletiyle işlenmesi halinde, yukarıdaki fıkrada belirtilen cezaya hükmolunur.
(3) Hakaret suçunun;
(4) (Değişik: 29/6/2005 – 5377/15 md.) Hakaretin alenen işlenmesi halinde ceza altıda biri oranında artırılır.
(5) (Değişik: 29/6/2005 – 5377/15 md.) Kurul hâlinde çalışan kamu görevlilerine görevlerinden dolayı hakaret edilmesi hâlinde suç, kurulu oluşturan üyelere karşı işlenmiş sayılır. Ancak, bu durumda zincirleme suça ilişkin madde hükümleri uygulanır.”
Hakaret dosyalarında iki yol izlenmektedir. İlk olarak ceza soruşturma ve kovuşturma aşaması irdelenecek ardından ise hukuk davası yani tazminat boyutu ele alınacaktır.
Hakaret suçu şikayete bağlı suçlardan biridir. Mağdur, hakarete uğradığını düşündüğünde 6 ay içinde şikayette bulunmalıdır. Şikayet süresi, hakaretin öğrenilmesinden itibaren başlar.
Şikayet yapıldıktan sonra savcılık bir soruşturma başlatır. Soruşturma kapsamında tarafların ifadeleri alınır ve deliller toplanır (örneğin, tanık ifadeleri, yazılı/sözlü hakaret içerikleri).
Savcılık yeterli delil bulursa, kamu davası açılmasına karar verir ve dava, ceza mahkemesinde görülmeye başlar. Deliller yeterli görülmezse, savcılık “takipsizlik” kararı verebilir.
Ceza mahkemesinde, taraflar delillerini sunar. Tanıklar dinlenir ve tarafların savunmaları alınır. Mahkeme hakaretin sabit olup olmadığına karar verir.
Hakaretin gerçekleştiği tespit edilirse, fail hakkında ceza verilir. Türk Ceza Kanunu’na göre hakaret suçu genellikle adli para cezası ya da hapis cezası ile sonuçlanabilir. Ancak, hapis cezası genellikle para cezasına çevrilebilir ya da çoğunlukla hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) kararı verilirdi. Fakat HAGB yakın zamanda AYM kararıyla uygulamadan kalkmıştır.
Hakarete uğrayan kişi ayrıca bir tazminat davası açabilir. Bu davada, mağdurun kişilik haklarına yapılan saldırı nedeniyle maddi ve manevi tazminat talep edilebilir.
Ceza davasının sonucu, tazminat davasında da önemli olabilir. Mahkeme, ceza davasında hakaretin varlığını tespit ederse, tazminat davasında da mağdura belli bir miktarda maddi ve manevi tazminat ödenmesine karar verebilir.
Ceza ya da tazminat davası sonucunda taraflardan biri karara itiraz edebilir. Ceza davası için istinaf ya da temyiz başvurusu yapılabilir. Üst mahkemeler, ilk derece mahkemesinin kararını inceleyerek onaylayabilir ya da bozabilir.
Cumhurbaşkanına hakaret suçu, Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 299. maddesinde düzenlenen özel bir suç türüdür ve Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı’na yönelik onur, şeref ve saygınlığı zedeleyici söz, davranış veya hakaret içeren ifadeler kullanılması bu suçu oluşturur.
Hakaret Eylemi: Hakaret suçu, Cumhurbaşkanı’nın şahsına yönelik onur, şeref ve saygınlığı zedeleyici her türlü söz, yazı, hareket ya da davranışla işlenebilir.
Aleniyet (Halka Açık Hakaret): Eğer hakaret kamuya açık bir şekilde (örneğin medya, sosyal medya, miting vb.) yapılmışsa, ceza artırılır.
Kasten Yapılma: Hakaret suçunun işlenmesi için failin kastının, yani bilerek ve isteyerek bu suçu işlemiş olması gerekir. Bu nedenle, eleştiri sınırlarını aşmayan sözler hakaret olarak değerlendirilmez.
Cumhurbaşkanlığı Makamına Yönelik Olmalı: Suçun unsuru olan hakaretin, Cumhurbaşkanlığı makamında bulunan kişiye yönelik olması gerekir. Bu nedenle, Cumhurbaşkanı görevde değilse veya makamda değilse bu madde uygulanmaz.
Daha Ağır Ceza: Cumhurbaşkanına hakaret suçu, diğer hakaret suçlarına göre daha ağır cezalandırılır. Normal hakaret suçunda ceza genellikle para cezasına çevrilebilirken, Cumhurbaşkanına hakaret suçunda 1 ila 4 yıl arasında hapis cezası öngörülmüştür.
Adalet Bakanı İzni: Cumhurbaşkanına hakaret suçunda, yargılama sürecinin başlatılabilmesi için Adalet Bakanlığı’ndan kovuşturma izni alınması gerekmektedir. Bu, diğer hakaret suçlarında bulunmayan bir özelliktir.
Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), cumhurbaşkanlarına yönelik eleştirilerin de ifade özgürlüğü kapsamında değerlendirilmesi gerektiğini belirtmiştir. Bu nedenle, eleştiri sınırlarını aşmayan, ancak sert veya ağır ifadeler içeren sözler her zaman hakaret sayılmaz.
Ancak, eleştirinin hakarete dönüştüğü ve kişisel onuru zedelediği durumlarda bu suç devreye girer.
Şikayet ve Soruşturma: Cumhurbaşkanına hakaret suçu re’sen (kendiliğinden) soruşturulabilir, ancak Adalet Bakanı’nın izni şarttır. Şikayete bağlı bir suç değildir.
Mahkeme: Bu suç için ceza davası açıldığında, mahkeme hakaretin sabit olup olmadığını araştırır. Sanığın kastı ve kullanılan sözlerin niteliği değerlendirildikten sonra ceza verilebilir.
Temyiz ve Anayasa Mahkemesi: Hüküm kesinleşirse, sanık temyize başvurabilir veya Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yaparak kararın ifade özgürlüğünü ihlal ettiğini öne sürebilir.
Sosyal Medya Üzerinden Yapılan Hakaretler: Sosyal medyada Cumhurbaşkanı’na yönelik hakaret içeren paylaşımlar, bu suç kapsamında değerlendirilebilir ve ceza yargılamasına konu olabilir.
Görsel ve İşitsel Medya: Televizyon programlarında, gazetelerde veya kamuya açık etkinliklerde Cumhurbaşkanı’na yönelik aşağılayıcı ifadeler de bu kapsamda incelenir.
Cumhurbaşkanına hakaret suçu, Türkiye’de hassas bir konu olup, hem ifade özgürlüğü sınırları hem de kişisel hakların korunması açısından sıkça tartışma konusu olmaktadır.
“Şerefsiz”, “Haysiyetsiz”, “Karaktersiz”: Yargıtay bu tür ifadeleri kişinin onur, şeref ve saygınlığını rencide edici nitelikte gördüğü için hakaret olarak değerlendirir.
“Alçak”, “Rezalet”, “Aptal”, “Cahil”: Bu kelimeler de kişinin itibarını zedeleyici ve onur kırıcı olarak değerlendirilir.
“Pislik”, “Or*spu”, “Serseri”: Cinsiyet, ahlaki değerler veya kişinin genel karakterine yönelik ağır küfürler hakaret suçu kapsamında değerlendirilir.
Aile veya kişisel saygınlıkla ilgili küfürler: Özellikle ağır hakaret anlamı taşıyan küfürler (örneğin, anne veya babaya küfür) hakaret olarak nitelendirilir.
“Hayvan”, “Eşek”, “Köpek”: Kişiyi hayvana benzetme amacı taşıyan sözler, kişinin onurunu zedelediği için Yargıtay tarafından hakaret olarak kabul edilir.
“Deli”, “Aptal”, “Salak”: Kişiyi zihinsel kapasitesi veya davranışları üzerinden aşağılamaya yönelik kelimeler genellikle hakaret olarak değerlendirilir.
“Yalancı”: Kişinin dürüstlüğüne ve güvenilirliğine saldırı niteliğindeki bu gibi ifadeler, hakaret olarak kabul edilebilir.
Yargıtay, bazı durumlarda iki taraf arasındaki ilişkinin türüne göre aynı kelimenin farklı değerlendirilebileceğini kabul eder. Örneğin, halk arasında sık kullanılan ancak bağlamı mizahi olan bazı sözler, ciddi bir ortamda veya saygı gerektiren bir ilişkide hakaret olarak kabul edilebilir.
Politik tartışmalarda veya kamuoyuna açık eleştirilerde kullanılan bazı ifadeler Yargıtay tarafından “ifade özgürlüğü” çerçevesinde değerlendirilebilir ve her zaman hakaret sayılmayabilir. Ancak, kişisel saldırı ve itibarı zedeleyici sözler bu çerçevede değerlendirilmez.
Yargıtay’ın kararlarında hakaret niteliği taşıyan kelimeler genellikle yukarıda belirtilen türlerde olup, kelimenin nasıl ve ne amaçla kullanıldığı önem arz eder. Mahkemeler, sözlerin söylenme amacını, iki taraf arasındaki ilişkiyi ve genel durumu dikkate alarak karar verir.
* Yargıtay’ın hakaret olarak tespit ettiği kelimelere dair Yargıtay’ın karar arama sitesinden arama yapıp emsal kararlara ulaşabilirsiniz.
* Siz de hakaret suçunun mağduru veya faili olduysanız mutlaka bir avukata danışmanızda fayda vardır. Bu linkten bizimle iletişime geçebilirsiniz.